Overal toeristen, toch armoede

Op de eilanden Sal en Boa Vista in Kaapverdië staan de grote all inclusive resorts, ver van de bewoonde wereld. Deze resorts trekken honderdduizenden toeristen per jaar, ruim twaalf keer zoveel als de eilanden aan inwoners hebben. Vakantiegangers die voor goedkope all-ins kiezen, realiseren zich niet welk destructief effect dit type toerisme op de lokale economie heeft.  Het resortpersoneel krijgt zo weinig betaald dat ze in krottenwijken wonen, terwijl de prijs van eten en levensonderhoud door het toerisme stijgt.

Hoe komt het dat juist all inclusive toerisme zo schadelijk is? Daar zijn vijf redenen voor.

1. Lage lonen, lange dagen

Op Boa Vista spreken we Hans en Irma. Zij verhuisden met hun twee kinderen naar Kaapverdië om er de lokale gemeenschap te helpen. Ze steunen een schooltje, hebben een internetcafé en leiden toeristen rond in de sloppenwijk van Boa Vista. Hans: “De lonen in en rond de resorts zijn echt schrikbarend laag. Een lokale bouwvakker, een vriend van ons, werkte aan het Meliaresort dat nu in het zuiden van Boa Vista wordt gebouwd.  Hij moest met een schep twaalf uur per dag greppels graven en werkte ruim zeventig uur per week. Zijn loon? €180 per maand. Hij verdiende niet eens genoeg om de huur van een appartement te betalen.”

2. Isolatie van gasten

All-in resorts zijn met opzet ver van de bewoonde wereld gesitueerd, legt Hans uit. “Dan gaan de toeristen zich vervelen en kunnen de touroperators hen dagtochtjes en activiteiten verkopen voor fikse prijzen. Zo compenseren touroperators de goedkope last minutes die ze online aanbieden. Ook ontmoedigen ze gasten om op eigen houtje buiten het resort te komen door (onterecht) te benadrukken dat het erbuiten onveilig is en zelfs de taxichauffeurs niet te vertrouwen zijn. Zodoende blijven de toeristen alles bij hun touroperator afnemen en komt hun geld niet in de lokale economie.”

3. Uitbuiting

Carlos, een trotse Kaapverdiaan, was restauranteigenaar op Boa Vista en was in gesprek met het Duitse TUI, ’s werelds grootste touroperator. Carlos vertelt: “Ik had een restaurant waar ik rond de tien euro rekende voor een hoofdgerecht plus een drankje. Maar de meeste klanten op Boa Vista waren TUI-gasten en zaten in resorts. Ze kwamen alleen langs in de lokale restaurants als onderdeel van georganiseerde dagtrips met gids. Als ik met TUI zaken wilde doen, moest ik ze meer dan 55% korting geven, bij wijze van commissie. Dan zou ik een groep van zestig mensen krijgen, die ik voor vier euro een maaltijd en drankje moest serveren. De TUI-gids verkocht dat dan voor veel meer geld aan de gasten en TUI verdiende daar dus dik op, maar ik zou niets overhouden. En als ik dat weigerde kreeg ik geen klanten, want inloop is er bijna niet door het all inclusive toerisme. Commissie is normaal maar dit was zo belachelijk veel dat ik er niet van kon rondkomen. Als ik niet meewerkte gingen ze wel naar een ander. Maar ik weigerde en uiteindelijk moest ik mijn restaurant sluiten. Nu werk ik als kok in een hotel.”

4. Koloniale bedrijfscultuur

Carlos windt zich op over de touroperators en resorts. “Waarom zie je zelden Kaapverdische gidsen bij die touroperators? Die paar lokale gidsen die ze gebruiken, krijgen minder betaald en hebben geen vast contract. In plaats van in lokaal talent te investeren, vliegen ze Europese gidsen in die niet vertrouwd zijn met het land. Wat ze weten lezen ze in het vliegtuig op Wikipedia. En ondertussen krijgen zij tien keer meer betaald dan een Kaapverdiaan. Er wordt niet geïnvesteerd in lokale kennis of in de gemeenschap. Al het hogere management in de resorts is Europees en alle schoonmaaksters, koks en bediendes zijn Kaapverdisch. Ik vind het hartstikke racistisch dat alleen Europeanen in aanmerking komen voor interne scholing en doorgroei, maar als je daar iets van zegt, vlieg je er meteen uit.”

5. Legaal is niet hetzelfde als eerlijk

Het hotel- en resortpersoneel is meestal niet in dienst van de touroperators. Ze zorgen er echter wel voor dat de neokoloniale bedrijfscultuur in de resorts met een glimlach wordt weggepoetst. De lokale overheid is vaak niet tegen de reisorganisaties opgewassen: TUI heeft bijvoorbeeld een jaaromzet die tien keer groter is dan het Bruto Binnenlands Product van heel Kaapverdië. Een Unicefmedewerker op Sal – hij wil anoniem wil blijven – zegt: “Touroperators en hotelketens hebben zich jarenlang verzet tegen de invoering van een minimumloon in Kaapverdië. Na jarenlang lobbyen kwam er in 2013 eindelijk een minimumloon, alleen dat is maar €100. Dat is op de toeristische eilanden niet eens genoeg om de huur van een appartement te betalen.” De resorts betalen gemiddeld tussen de €200 en €300 per maand, en houden zo de cirkel van armoede in stand.

Verantwoord ondernemen als oplossing?

Sommige touroperators hebben beleid om ‘verantwoord te ondernemen’. TUI Nederland gaf bijvoorbeeld in 2015 €100.000 aan de TUI Foundation. Ook wil TUI in 2016 bij vakantiegangers geld ophalen voor goede doelen en projecten.  Maar aangezien de divisie waar TUI Nederland onder valt in datzelfde jaar een winst van 86 miljoen euro behaalde, komt de donatie neer op ongeveer ééntiende procent (0,1%) van de jaarwinst. Anders gezegd: van de duizend snoepjes winst, zijn er 999 voor TUI en bestaat hun investering in de lokale bevolkingen uit een enkel snoepje. Als je beseft dat het leeuwendeel van de omzet ook niet in de economie terecht komt, begint je te dagen hoe weinig dit type toerisme eigenlijk bijdraagt aan lokale economieën in ontwikkelingslanden.

Bevestiging vanuit onderzoek

Onderzoekers Jean Max Tavares en Metin Kozak onderzochten all inclusive toerisme; ook zij constateren dat die weinig voordeel oplevert voor de lokale bevolking. Andere onderzoekers bevestigen dit beeld. Wineaster Anderson van de Universiteit van de Balearen deed vergelijkend onderzoek naar all inclusives waaruit blijkt dat de resorts meestal in handen zijn van grote multinationals, gevestigd in het buitenland. Deze enclaves creëren een situatie waarin de lagere sociale klassen geëxploiteerd worden als bron van goedkope arbeid en de buitenlandse bedrijven de winst oogsten. Het overgrote deel van het geld bereikt nooit lokale economie. Dit effect wordt nog versterkt doordat de resorts hun goederen, voedsel en drank meestal in het buitenland inkopen, waardoor hun bijdrage aan de lokale economie minimaal is.

Op weg naar fair travel

We spreken Dr. Amrish Baidjoe. Hij is een ervaren projectleider in derdewereldlanden en gelooft in een middenweg: oplossingen die zowel de tourbedrijven als de lokale bevolking verder helpen. Baidjoe: “Ethisch ondernemen betekent dat je niet alleen naar een land gaat om je eigen doel te bereiken, maar dat je ook de mensen die daar wonen vooruit helpt. Dat doe je door lokaal personeel perspectief te bieden door scholing (capacity building). Maar ook door eerlijke lonen te betalen die zich verhouden tot de kosten van levensonderhoud. Op de lange termijn is dit win-win, want je creëert zo meer loyaliteit en commitment van de lokale bevolking en dat zorgt weer voor beter resultaat in de vorm van een fijnere ervaring voor toeristen. Bovendien zorgt lokale capacity building er voor dat mensen, ook nadat ze een andere baan krijgen, een bijdrage leveren aan het land. Scholing, doorgroei en een eerlijk loon vinden we in Nederland heel normaal, dus waarom zou je dat in het buitenland dan niet doen? Verder is het belangrijk de lokale bevolking terdege in de projecten te betrekken en nooit te vergeten dat je als bedrijf te gast bent in een land.”

Het is al langer bekend dat sommige producten niet fair trade zijn, maar in de reisbranche letten mensen daar weinig op. Het is tijd om anders naar toerisme te kijken en ook in die branche te streven naar eerlijk zaken doen, in de vorm van fair travel.