Moord! Brand! De vlag van Europa staat niet langer op ons geld. Die is vervangen door het logo van ABN Amro en American Express. Hebt u het niet gezien? Is het u niet opgevallen? Vreemd. Het lijkt trouwens niemand op te vallen, daarom schreeuw ik in persona moord en brand. Was ik maar een populist, dan leidde ik een volksoproer.

Laat ik voor het gemak beginnen bij Ebele Wybenga, die dit weekend in Het Blad bij de NRC schreef over een poging zijn croissants met munten te betalen. Uit veiligheidsoverwegingen nam de bakker niet langer baar geld aan. Alsof bankbetalingen zo veilig zijn, wierp Wybenga in gedachten aan de bakker tegen. En voor de klant is het allemaal geen vooruitgang, dit betalen via de bank. Je bent als klant „steeds minder meester” over je betaalgedrag. Je laat een dataspoor achter dat misbruikt kan worden en je weet niet waar je virtuele geld uithangt.

Deze croissantoverpeinzing van Wybenga zou ik graag aanvullen met een Coca-Cola-overpeinzing van financieel journalist Brett Scott. Die was dit jaar in Nederland op bezoek bij de universiteit van Delft en wilde Coca-Cola kopen bij een automaat. Maar die accepteerde alleen cards. En niet de zijne. „Not all cards are created equal”, schreef Scott. Je zou denken dat zo’n automaat een simpele overeenkomst als koop wel kon regelen. „Waarom gaat deze vervloekte machine dit contract dan niet met me aan?”, gromde Scott. Je wilt Cola, je hebt geld, maar je kunt niet met je geld betalen.

Laat ik als derde overpeinzing dan mijn eigen observatie nog eens herhalen dat we niet langer betalen met geld waarop het symbool van de Europese Unie staat, maar met passen en kaarten vol logo’s van bedrijven. De vlag van Europa is vervangen door de vlag van Visa: dat is toch opzienbarend? Ons oude geld was publiek geld en, zoals Scott zegt, in principe „open access”. Je kon alles en iedereen ermee betalen. Het nieuwe geld is privaat. Het maakt je bij iedere aankoop afhankelijk van toestemming door bedrijven.

Dat die bedrijven een oorlog zijn begonnen tegen publiek geld is dus niet zo verrassend. Ze willen samen met staten binnenkort de hele wereld ontcashen. Het aantal pinautomaten wordt teruggedrongen, grote bankbiljetten worden afgeschaft en contante betalingen bemoeilijkt. IMF-econoom Alexei Kireyev heeft onlangs een paper geschreven waarin hij landen adviseert hoe snel te ontcashen zonder het publiek wakker te maken. The Macroeconomics of De-Cashing heet het en Kireyev benadrukt erin dat de private en publieke sector vooral moeten samenspannen tegen de burger.

In plaats van staatsmunten komt er dan alleen nog privaat geld: onze bankrekening. Dat is eigenlijk geen geld, maar een soort puntensysteem in bezit van private partijen die voor het gebruik een beloning vragen. Vragen ze te veel, dan kun je in een cashloze wereld niet meer van ze af, want je kunt je krediet niet meer omzetten in munten en biljetten. En intussen ben je voor het gebruik van dat krediet afhankelijk van ze geworden. Je hebt genoeg verdiend, je wilt Cola, maar je bankpas zegt nee. Je hebt krediet, maar je krijgt er geen bier meer voor, geen kritische boeken, geen politiek onwenselijk ticket naar Turkije.

Vanzelfsprekend luidt de belofte van de ontcashers dat we er allemaal beter van worden. Vooral de armen natuurlijk. De rijken beweren altijd dat de armen profiteren. Maar hoe? Geef ik vandaag een paar euro aan de daklozenkrantverkoper, dan kan die daarmee iets anders kopen. Wriemelen de grote private partijen zich morgen met hun pasjes tussen mij en mijn daklozenkrantverkoper, dan blijft er van die euro’s vanzelf weinig over. De armen en cashloosheid: je ziet niet meteen hoe dat een heilzame combinatie is.

Het boeiendst is de vraag waarom overheden af willen van het staatsgeld, en waarom ze hun taak binnenkort overdoen aan bedrijven. Critici van de ontwikkeling wijzen op overheidscontrole: de ontcashing biedt overheden en banken greep op je hele leven. Daarmee krijgen ze invloed op je gedrag en kunnen ze je dirigeren via je bankrekening. Dat is zo, maar dat is alleen zo omdat staten hun invloed op de burgers kennelijk volledig willen gaan uitoefenen via de datastromen van banken en bedrijven. Als dat geen lugubere nieuwe verhouding is!

Hoera, zeggen de media deze dagen. Hoera, de globalisering heeft gewonnen van het openlijk enge nationalisme in Frankrijk. Hoera voor de vrije handel, hoera voor de markt. Ja, ja, juich maar niet te vroeg, zeg ik. De volgende keer dat u uw boodschappen niet betaalt met de Spaanse koning of de Duitse adelaar, maar met het logo van de ING, zou ik toch eens wat langer naar dat globaliseringslogo kijken.

Bron: Je verdient genoeg, maar je bankpas zegt nee – NRC